จุดสิ้นสุดของราชวงศ์ผู้ครองนครแพร่

ปีเต่ายีเปนเสิกในเวียงแพ่……

ข้อมูลนี้จัดทำขึ้นเพื่อรำลึกถึงการครบรอบ ๑๐๐ ปีเหตุการณ์เงี้ยวปล้นเมืองแพร่ กุศลใดที่ได้สร้างขึ้นแล้ว
ทั้งในอดีตและปัจจุบัน ขอถวายแด่เจ้าหลวงเมืองแพร่ผู้มีนามว่า

“เจ้าพิริยวิไชย อุดรพิสัย วิบผารเดช บรมนฤเบศร์ สยามมิศร์ สุจริตภักดี”

เจ้าผู้ครองนครแพร่องค์สุดท้าย เจ้าหลวงผู้ลิขิตให้ราชวงศ์แพร่ดำรงอยู่ได้ ๑๔๐ ปี นับตั้งแต่วันที่ ๑๕ พฤศจิกายน ๒๔๔๕ ราชวงศ์แพร่ ได้สิ้นสุดลง การจากไปของเจ้าหลวงเมื่อวันที่ ๒๕ กันยายนก็ดี การจากไปของภรรยาและบุตรธิดาของเจ้าหลวงก็ดี ล้วนเป็นสติเตือนใจให้ชนทั้งหลายพึงระลึกไว้เสมอว่า สิ่งต่างๆในโลกนี้ไม่มีอะไร ที่เป็นความสุขนิจนิรันดร์ กาลเวลาที่ผันเปลี่ยนไป ย่อมทำให้วัฎจักรของชีวิตหมุนผ่านไปเช่นกัน

ในอดีตนั้นตำนานพระบรมธาตุช่อแฮก็เคยกล่าวเตือนสติผู้เป็นใหญ่ในโกศัยนครเอาไว้ ว่าไม่ควรประมาทในลาภยศสมบัติ ท้ายธรรมตำนานพระธาตุช่อแฮทุกฉบับมักกล่าวถึงเมืองแพร่ฏีกาสุโข เพื่อสอนให้ผู้ปกครองทราบว่าความสุขที่แท้จริงนั้นคืออะไร

ไม่มีสิ่งใดยั่งยืนในคำกล่าวของพระพุทธองค์ รอยประวัติศาสตร์ที่ซ้ำกันอยู่เรื่อยไปนี้ จะหยุดลงที่ตรงใด ไม่อาจมีใครกำหนดได้ นอกจากผู้ที่เผชิญกับวิบากกรรมนั้นแล้วนำมาตรึกตรอง คิดพิจารณาดูให้ถ้วนถี่ …… ประวัติศาสตร์จะเป็นสิ่งที่คอยเตือนสติเราตลอดเวลาไม่ให้ทำผิดพลาดอีก

ในอดีตเจ้าฟ้าหลวงชายแก้วตนประเสริฐผู้เป็นใหญ่ในเมืองลคอนเคยสั่งสอนลูกทั้งมวลว่า อย่าได้ฟังคำยุยงสนส่อของท้าวพระยาเสนาอามาตย์แก้วหาญไพร่ไท ให้ได้มีคำวิวาทผิดเถียงกัน อย่าได้ฆ่าฟันบั่นแทงกัน จักคิดเยี่ยงใดให้เป็นดั่งใจเดียวกัน อย่าให้เห็นผู้อื่นดีเหลือกว่าพี่กว่าน้อง ราชสมบัติทั้งมวลอย่าให้เห็นว่าเป็นของกูของมึง ผู้ใดถึงฐานันดรสุขก็ให้หอบหุ้มพากันไปได้ด้วยกัน อย่าให้ทอดละกัน พี่ท่าวก็ให้น้องปกพี่ตกก็ให้น้องช่วย หากพากันไม่ฟังคำพ่อแม่สอนไว้ดีแล้ว ก็จะพากันวินาศสิบหาย

คำสอนนี้เป็นคำสอนที่อนุชนรุ่นหลังพึงใส่ใจ ดังความเสื่อมของราชวงศ์เจ้าผู้ครองนครแพร่ ที่ท้ายสุดแล้ว เจ้าหลวง เจ้าอุปราช เจ้าราชวงศ์ เจ้าราชบุตร เมืองแพร่ ต่างก็ตกไปสิ้นชีวิตเสีย ณ เมืองอื่น ไปกันคนละทิศละทาง แม้กระดูกเพียงชิ้นเดียว กู่บรรจุอัฐิให้ลูกหลานรุ่นหลังได้รำลึกถึง ก็ไม่เหลือไว้ให้เห็น

………..เทพวงษ์น้อย บุญหน้อยตอยเตี๋ยว เมืองแป้เมืองเดียว เหลียวฮบพระเจ้า………..ทิ้งไว้เสียแต่ความว่างเปล่าต่อไป

 

ทำเนียบเจ้านายเมืองแพร่ ในสมัยขึ้นกรุงเทพฯ

ตำแหน่ง / เจ้าหลวง	พญาอินทวิไชยราชา	พญาพิมพิสานราชา	เจ้าพิริยเทพวงศ์
พระยาอุปราช (พระยาหอหน้า)	ไม่ได้แต่งตั้ง	๑.พระเมืองแก้ว (นามเดิมไม่ปรากฏ) ๒.เจ้าน้อยเทพวงษ์ (เจ้าหลวง)	เจ้าน้อยเสาร์(พุ่ม) (ว่าที่ไม่ได้แต่งตั้ง)
พระยาราชวงศ์	๑.นามเดิมไม่ปรากฏ ๒.เจ้าพิมพิสาน (เจ้าหลวง)	เจ้าน้อยสุริยวงส์	๑.เจ้าน้อยคันธรส (เดิมเป็นพระสุริยะ ) ๒.เจ้าน้อยบุญศรี (เดิมเป็นพระยาราชบุตร)
พระยาบุรีรัตน์	พระเมืองแก้ว (นามเดิมไม่ปรากฏ)	เจ้าหนานมหายศ (ว่าที่ไม่ได้แต่งตั้ง)	๑.เจ้าหนานปัญญา (เดิมเป็นพระไชยราชา) ๒.ว่าที่พระคำลือ
พระยาราชบุตร	พระราชบุตร (นามเดิมไม่ปรากฏ)	เจ้าหนานขัต	๑.เจ้าน้อยบุญศรี ๒.เจ้ายอดฟ้า (เจ้าราชดนัยเมืองน่าน )
พระไชยสงคราม	นามเดิมไม่ปรากฏ (บิดาแม่เจ้าบัวไหล)	ว่าที่พระคำลือ (นามเดิมไม่ปรากฏ)	นายจอน เตมิยานนท์ (หลวงอุตราภิบาล)
พระสุริยะ จางวาง	ไม่ทราบ	เจ้าน้อยคันธรส	เจ้าน้อยมหาอิน
พระเมืองราชา	ไม่ทราบ	นามเดิมไม่ปรากฏ	นามเดิมไม่ปรากฏ
พระไชยราชา	ไม่ทราบ	เจ้าหนานปัญญา	เจ้าน้อยอินทะ
พระวิไชยราชา	ไม่ทราบ	นามเดิมไม่ปรากฏ	เจ้าน้อยขัตติยะ
พระภิไชยราชา	ไม่ทราบ	นามเดิมไม่ปรากฏ	ไม่ทราบ
พระอินทราชา	ไม่ทราบ	นามเดิมไม่ปรากฏ	เจ้าน้อยชุมแก้ว
พระจันทราชา (พระจีนทราชา)	ไม่ทราบ	นามเดิมไม่ปรากฏ	นามเดิมไม่ปรากฏ
พระวังซ้าย	นามเดิมไม่ปรากฏ	ไม่ทราบ	๑.เจ้าน้อยสาร ๒.เจ้าหนานขัตติยะ (นามเดิมว่า เจ้ามหาจักร)
พระวังขวา	นามเดิมไม่ปรากฏ (บิดาเจ้าพิมพิสาน)	พระเมืองชัย	เจ้าหนานคำแสน (ว่าที่ ไม่ได้แต่งตั้ง)
พระเมืองชัย	นามเดิมไม่ปรากฏ (ไปเป็นพระวังขวา)	ไม่ทราบ	๑.เจ้าน้อยอิน ๒.เจ้าน้อยไชยลังกา
พระเมืองแก่น	ไม่ทราบ	เจ้าแก้ว	เจ้าหนานขัต
พระถาง	ไม่ทราบ	นามเดิมไม่ปรากฏ	เจ้าหนานสาร (ว่าที่ ไม่ได้แต่งตั้ง)
พระคำลือ	ไม่ทราบ	๑.นามเดิมไม่ปรากฏ (ว่าที่ไม่ได้แต่งตั้ง) ๒.เจ้าอิ่น (เรียกว่าเจ้าอิ่นคำลือ)	๑.เจ้าน้อยหนู (ว่าที่ไม่ได้แต่งตั้ง) ๒.นามเดิมไม่ปรากฏ