สัญญาณเตือน…ฆ่าตัวตาย

สัญญาณเตือน…ฆ่าตัวตาย

นายแพทย์อภิชัย มงคล รองอธิบดีกรมสุขภาพจิต
ศาสตราจารย์นายแพทย์อุดมศิลป์ ศรีแสงนาม จิตแพทย์ ผู้ก่อตั้งและนายกสมาคมสะมาริตัน
25 กุมภาพันธ์ 2546

พิธีกร ข่าวการฆ่าตัวตายที่เกิดขึ้นในช่วงนี้ อาจารย์มีความคิดเห็นอย่างไรกับสิ่งที่เกิด ณ ปัจจุบันตรงนี้ครับ

ศ.นพ.อุดมศิลป์ ข่าวแรกที่สุดคือ ข่าวเมื่อเช้านี้ ที่ท่านผู้ช่วยผู้อำนวยการเขตคันนายาว ใช้ปืนยิงลูกสองคน ชาย 10 ขวบ หญิง 8 ขวบ ยิงภรรยาและตัวเองตายด้วย แต่ โชคยังดีที่ภรรยายังไม่ตาย นี่ถือว่าเป็นความรุนแรงมาก เพราะไม่ใช่การฆ่าตัวตายธรรมดา แต่เป็นการฆ่ายกครัว นอกจากตัวเองคิดว่าชีวิตไม่น่าอยู่แล้วยังคิดว่าลูกเมียก็ไม่ควรจะอยู่ด้วย เพราะว่าชีวิตมีแต่ความทุกข์ เพราะฉะนั้นเลยพาไปหมดทั้งครอบครัว ซึ่งก็เกิดขึ้นบ่อยพอสมควร คงจะจำกันได้ว่าเมื่อไม่นานมานี้ประมาณปีเศษๆ แถวฝั่งธนก็มีนักธุรกิจคนหนึ่ง สมัยที่เศรษฐกิจแย่ก็เลยจัดการมอมยาทั้งครอบครัว เหตุการณ์นี้ก็เป็นเรื่องที่สะเทือนขวัญ สะเทือนใจมากครับ หรืออย่างกรณีที่หนุ่มสาวผูกข้อมือแล้วเอาหินถ่วงโดดสะพานพระราม7 อันนี้ก็ความรักเป็นพิษ

พิธีกร นั่นเป็นวิธีการเลียนแบบสะพานรักสารสินหรือเปล่าครับ

ศ.นพ.อุดมศิลป์ การฆ่าตัวตายโดยวิธีการเลียนแบบ เป็นเรื่องที่ทางวิชาการเรารู้มานานแล้วครับ อีกรายคือที่เกาหลี เหตุเกิดเมื่อสัปดาห์ที่แล้วนี้เอง ที่ผู้ป่วยโรคจิตคนหนึ่งอยากฆ่าตัวตาย แต่ไม่อยากตายคนเดียว เอาคนอื่นไปด้วยตั้ง 126 ศพ หายไปอีก 300 กว่าคน ตรงนี้จะเห็นได้ชัดเจนว่า เรื่องสุขภาพจิตเป็นเรื่องที่สำคัญขนาดไหน คนที่ป่วยทางกายอาจจะเดือดร้อนคนเดียว หรือญาติมิตรเดือดร้อนด้วย แต่คงไม่ทำให้เกิดโศกนาฎกรรมขนาดใหญ่อย่างนี้ ขอให้สังเกตว่าเรื่องที่ใหญ่ๆ รุนแรงที่เกี่ยวข้องกับชีวิตมากๆนั้น แค่คนเดียวที่สุขภาพจิตไม่ดีก็สามารถทำให้คนตายได้มากมายขนาดนี้ เพราะฉะนั้นแน่นอน เรื่องอย่างนี้ถ้าได้ยินได้ฟังเป็นเรื่องที่สะเทือนใจมาก ท่านผู้ชมที่บ้านอาจจะสงสัยว่า มนุษย์และสัตว์ทั้งหลาย โดยธรรมชาติและสัญชาติญาณล้วนแล้วแต่รักตัวหวงชีวิตทั้งสิ้น มีแต่คนไม่อยากตาย ทำไมจึงมีคนบางคนถึงไม่อยากอยู่ และถึงขนาดก่อเหตุรุนแรงขนาดนี้ ขอให้สังเกตว่าแทบทุกรายได้มีการคล้ายๆบอกเหตุล่วงหน้า ให้คนข้างเคียงได้รู้ได้ทราบ คล้ายๆบอกใบ้เตือน แต่คนข้างเคียงไม่สนใจ หรือไม่ใส่ใจ เพราะนึกว่าไม่สำคัญ เพราะฉะนั้นจึงเป็นที่มาของโศกนาฎกรรมอย่างนี้ รวมทั้งข่าวเมื่อเช้านี้ที่ท่านผู้ช่วยผู้อำนวยการเขต ความจริงท่านมีความเจ็บป่วยทางกาย ขณะเดียวกันมีความเจ็บป่วยทางใจด้วย แพทย์ที่ดูแลเคยเตือนเพื่อนร่วมงานใกล้เคียงด้วยซ้ำว่า ช่วยดูแลให้ใกล้ชิดหน่อยนะ เพราะอาจจะคิดสั้น เพราะฉะนั้นคนข้างเคียงเวลานี้ผมอยากจะคิดว่า คนเรามีความทุกข์แยะ ทุกข์ทั้งจากภัยเศรษฐกิจ ทุกข์ทั้งจากสิ่งแวดล้อม ทุกข์ทั้งจากการครองชีวิต ซึ่งมีปัญหาสารพัดอย่าง ถ้าเราจะสนใจดูแลกันสักนิดหนึ่ง ว่าคนข้างเคียงที่เรารักและรักเรา ไม่ว่าจะเป็นคนในครอบครัว หรือคนในที่ทำงาน ถ้าเราสนใจใยดีกัน เอื้ออาทรกันมากกว่านี้อีกสักหน่อย สังเกตสักนิดว่าคนที่เราใกล้ชิดนั้น ทำงานด้วยกัน อยู่บ้านเดียวกัน ถ้ามีอะไรผิดปกติไป เช่น กิริยาท่าทาง ซึมเศร้า เหนื่อยหน่าย หรือมีลางบอกเหตุเช่น พูดเปรยๆว่าไม่น่าอยู่ อยากจะไป

พิธีกร ภาพรวม ณ ตอนนี้สถานการณ์เป็นอย่างไรครับ น่าตกใจน่ากลัวแค่ไหนครับ เกี่ยวกับเรื่องพวกนี้

ศ.นพ.อุดมศิลป์ ผู้ที่ฆ่าตัวตายมีหลายสาเหตุครับ แต่สาเหตุส่วนใหญ่จะเกี่ยวพันกับโรคอารมณ์ซึมเศร้าครับ โรคอารมณ์ซึมเศร้ามีอยู่เยอะครับ และคนก็ไม่ทราบ ถึงแม้ว่าเราพยายามจะเรียนให้สาธารณชนทราบ สาธารณชนก็ยังคิดว่าเรื่องมันยังไม่ใกล้ตัว ความจริงก็มีเยอะครับ แต่ไม่ได้ลงท้ายด้วยการฆ่าตัวตายเสมอไปครับ แต่สองสามรายนี้เป็นการแสดงออกให้เห็นถึงจุดสุดท้ายของการป่วยทางจิต ไม่ว่าจะเป็นโรคซึมเศร้าหรือโรคจิตนั้นอาจจะเกิดปัญหาร้ายแรงได้ครับ

พิธีกร ตัวเลขเพิ่มขึ้นหรือลดลงหรือเท่าเดิมครับ เราต้องทำอะไรกับตรงนี้บ้างครับ

ศ.นพ.อุดมศิลป์ ในสถิติของประเทศไทยดูเหมือนว่าจะต่ำกว่าต่างประเทศหลายประเทศครับ อาจจะเป็นเพราะว่ากระบวนการเก็บข้อมูลของเรานั้นแตกต่างออกไป ในประเทศไทยถึงแม้ทางวิชาการจะถือว่าไม่ต่ำ แต่ก็เห็นการเปลี่ยนแปลงที่สูงขึ้นมากหลังจากวิกฤติเศรษฐกิจในปี 40 เมื่อมาถึงปี42 จะมีการฆ่าตัวตายสูงสุดในประวัติศาสตร์ประเทศไทย

พิธีกร เยอะที่สุดเท่าไหร่ครับ

นพ.อภิชัย ขึ้นไปที่เก้าจุดหกต่อแสนคนครับ

พิธีกร ประเทศที่มีการฆ่าตัวตายเยอะที่สุดคือเท่าไหร่ครับ

นพ.อภิชัย ฮังการีสูงที่สุดครับ

ศ.นพ.อุดมศิลป์ ประมาณยี่สิบกว่าถึงสามสิบกว่าก็มีครับ แต่วิธีการเก็บข้อมูลของเราอาจจะแตกต่างกับเขา อาจจะต่ำกว่าความเป็นจริงมาก เคยมีการศึกษาที่มีคุณภาพมากในปีเดียวกันเมื่อเทียบกับสถิติที่เราเก็บมาตลอดจะแตกต่างกันเยอะ สถิติที่เราใช้พูดถึงนี้เป็นสัญญาณชี้ให้เห็นการเปลี่ยนแปลงเฉยๆ ไม่ใช่สถิติที่แท้จริง เพราะว่าถ้าสำรวจในพื้นที่ในชุมชน ในชนบทแล้วอัตราจะสูงกว่ารายงานมากครับ

พิธีกร อาจจะเป็นไปได้ว่าเสียชีวิตจากการฆ่าตัวตาย แต่ไม่ได้ไปแจ้งไว้ ข้อมูลนี้เลยไม่ได้มาใช่ไหมครับ

ศ.นพ.อุดมศิลป์ หรืออาจจะเป็นเพราะว่าเรื่องฆ่าตัวตายเป็นเรื่องอับอาย เพราะฉะนั้นเวลาชันสูตรศพก็อาจจะเห็นอกเห็นใจกันใส่ว่าหัวใจวายบ้าง จมน้ำตายบ้าง เพราะฉะนั้นจึงต่ำกว่าความเป็นจริงหลายเท่า ทั้งๆที่เป็นเรื่องที่ควรคิดถึงครับ สถิติฆ่าตัวตายในเมืองไทยตั้งแต่ปี86-95 ขึ้นตลอดครับ ปัจจุบันอย่างที่ท่านรองอธิบดีบอกไว้อยู่ที่ประมาณเก้าเศษๆ ถ้าเทียบกันทั้งโลกประเทศฮังการีเขาสูงสุดแทบจะตลอดกาลครับ ประมาณสามสิบแปดจุดหกต่อประชากรแสนคนต่อปี ศรีลังกามาเป็นอันดับที่สองประมาณสามสิบห้าจุดแปด ศรีลังกามีปัญหาเรื่องฆ่าตัวตายรุนแรงมากครับ ประเทศไทยถ้าเทียบตามลำดับขององค์การอนามัยโลกในเรื่องการฆ่าตัวตาย เราอยู่ในอันดับที่ยี่สิบหกครับ สถิติการฆ่าตัวตายท่านรองได้บอกไว้ว่า ตัวเลขทางการคือเก้ากว่าๆต่อประชากรแสนคน แต่เราคิดว่ามันต่ำกว่าความเป็นจริงอย่างน้อยสองหรือสามเท่าเป็นอย่างน้อย สมมุติว่าเป็นสองเท่าก็ตกสิบแปดคนต่อแสนต่อปี ปีหนึ่งจะมีคนไทยฆ่าตัวตายอย่างน้อยที่สุดมากกว่าหนึ่งหมื่นคน เดือนหนึ่งก็ประมาณพันคน อาทิตย์หนึ่งก็ประมาณสองร้อยกว่า วันหนึ่งก็ประมาณสามสิบกว่าคน ชั่วโมงละคนครึ่ง เพราะฉะนั้นรายการนี้จบไปชั่วโมงหนึ่ง จะมีคนไทยฆ่าตัวตายสำเร็จไปแล้วคนครึ่ง อันนี้ยังไม่นับคนที่พยามฆ่าตัวตายแล้วไม่ตายนะครับ จะเห็นว่าเป็นปัญหาที่รุนแรงมากครับ ที่ร้ายกว่านั้นคืออย่างนี้ครับ เมื่อก่อนเราเข้าใจว่า คนฆ่าตัวตายนั้นมักจะเป็นผู้สูงอายุ ในระยะสิบปีหลังทั้งโลกรวมทั้งประเทศไทยด้วยมีข้อมูลที่น่ากลัวมากคือ คนกลุ่มอายุ 15-24 ปี คือวัยรุ่นและหนุ่มสาวนั้น การฆ่าตัวตายเป็นสาเหตุการตายอันดับหนึ่งของคนกลุ่มอายุนี้ทั้งโลกครับ

พิธีกร หมายถึงประเทศไทยด้วยหรือเปล่าครับ

ศ.นพ.อุดมศิลป์ ด้วยครับ กลุ่มอายุ 15-24 ปี คนหนุ่มคนสาวตายจากการฆ่าตัวตายมากที่สุด และสาเหตุตายอันดับสองคือ อุบัติเหตุ ซึ่งน่าจะเข้าใจได้ไม่ยากว่าคนหนุ่มคนสาวนั้นชีวิตมันเสี่ยง ผจญภัยเยอะ เพราะฉะนั้นการตายด้วยอุบัติเหตุน่าจะสูงเป็นอันดับหนึ่ง แต่เวลานี้ฆ่าตัวตายเป็นอันดับหนึ่งครับ

พิธีกร เห็นเขาซิ่งมอเตอร์ไซค์กัน

ศ.นพ.อุดมศิลป์ นั่นก็ตายเยอะแล้วนะครับ แต่ยังน้อยกว่าฆ่าตัวตายอีกครับ ทั้งโลกปีหนึ่งมีคนฆ่าตัวตายประมาณล้านคน เพราะฉะนั้น ถ้าเราพูดจบหนึ่งนาทีต่อสองคน เพราะฉะนั้นคนทั่วๆไป สังคมทั่วไปยังไม่ตระหนักถึงความรุนแรงของปัญหานี้ ที่ร้ายยิ่งกว่านั้นก็คือ ผลตามหลังก็คือ คนใกล้ชิด ครอบครัว ลูกเมีย สามี เพื่อร่วมงานจะรู้สึกผิดมากเลยครับ อันนี้เป็นปรากฏการณ์เหมือนกันหมดทั้งโลกรวมทั้งในสังคมไทย ทุกคนจะรู้สึกว่าตัวเองคงได้ทำอะไรไม่ดี หรือน่าจะทำดีกว่านี้ มิฉะนั้นคนที่เรารักคงไม่ต้องตายไป อันนี้จะเป็นตราบาปที่ติดคนที่อยู่หลังไปตลอดชีวิตเลยครับ

พิธีกร นี่คือเหตุอันหนึ่งที่กรมสุขภาพจิตต้องพยายามและทำมาตลอดกับเรื่องของการฆ่าตัวตาย อาจารย์พอจะบอกรายละเอียดที่เราได้ทำในเรื่องการฆ่าตัวตายได้หรือไม่ครับ

นพ.อภิชัย ได้ครับ ในปี2542 รัฐบาลได้สนับสนุนงบประมาณต่อเนื่องมาสามปีครับ คือมาในรูปของโครงการช่วยเหลือทางสังคม จิตใจผู้ที่มีภาวะซึมเศร้าและเสี่ยงต่อการฆ่าตัวตายครับ

พิธีกร รู้ได้อย่างไรครับ

นพ.อภิชัย มีแบบคัดกรองที่ทำเสร็จแล้วสำหรับให้ประชาชนใช้ครับ เราจับโรคซึมเศร้าเป็นพิเศษครับ เพราะเป็นสาเหตุที่จับต้องได้ และให้การรักษาได้อย่างมีประสิทธิภาพด้วยครับ ดังนั้นเราจึงทำเป็นขบวนการถ่ายทอดความรู้ไปยังแพทย์ที่โรงพยาบาลทั่วไป โรงพยาบาลอำเภอ เจ้าหน้าที่สถานีอนามัย ในการใช้แบบประเมินหรือแบบคัดกรอง ว่าเมื่อมีอาการเหล่านี้ควรจะต้องทำอย่างไร หรือควรจะต้องส่งแพทย์อย่างไร และเมื่อแพทย์ทั่วไปดูแล้ว และคิดว่าอาการยังมากอยู่ก็จะมีเครือข่ายในการให้ความช่วยเหลือตามลำดับขั้น ซึ่งเราไม่ได้ทำทั้งประเทศครับ เพราะงบประมาณของกรมวิชาการจะได้มาในลักษณะที่แสดงให้ดูบางพื้นที่

พิธีกร มีเครื่องมือ คือเป็นแบบสอบถาม เข้าไปหากลุ่มเสี่ยงที่จะฆ่าตัวตายก็คือ โรคซึมเศร้า และเอาเข้ามารักษา หรือให้เขารู้ตัวเขาเอง ใช่อย่างนั้นหรือไม่ครับ

นพ.อภิชัย ในขั้นตอนนี้ เราได้พัฒนาแบบคัดกรองนี้เพื่อให้ใช้ในสถานบริการสาธารณสุขทั้งหมดไม่ว่าระดับต้น ระดับกลาง หรือระดับสุดท้ายครับ ซึ่งเมื่อเข้ามาแล้วจะมีการประเมิน ถ้าพบว่าเสี่ยงหรือเป็นโรคซึมเศร้า การช่วยเหลือจะเป็นไปตามลำดับขั้น ตอนต้นอาจจะเป็นการให้คำปรึกษา ต่อไปก็เป็นการรักษาโดยแพทย์ สุดท้ายอาจจะต้องส่งตัวไปที่โรงพยาบาลจิตเวชถ้าเป็นมากครับ

U-Life คนที่เคยมีประสบการณ์ หรือเคยเห็นคนอื่น หรือมีความคิดเกี่ยวกับเรื่องของการฆ่าตัวตาย เขารู้สึกอย่างไร

– ชีวิตยังมีค่าค่ะ ไม่น่าเลย

– ในช่วงนั้นเขาอาจจะมีปัญหาแต่แก้ไม่ได้และอาจจะไม่มีคนปรึกษาด้วย

– เขาคงมีเหตุผลของเขาที่เขาทำอย่างนั้น แต่จริงๆไม่เห็นด้วยกับการฆ่าตัวตายค่ะ

– ผมว่าเป็นเรื่องของความอ่อนแอครับ ส่วนใหญ่คนที่จะฆ่าตัวตายต้องผิดหวัง เพราะในที่สุดแล้วความผิดหวังทั้งหมดจะทำให้คนฆ่าตัวตายรู้สึกไม่มีคุณค่าแล้วกับอะไรก็แล้วแต่ที่สัมพันธ์กับเขาหรือมีความสำคัญ

– น่าจะมีที่ให้เขาได้ระบายบ้าง

– หาคนที่ใกล้ชิดระบายอะไรบางอย่างออกมา เช่น ครอบครัว หรือเพื่อนสนิท

– ผมไม่ทำอีกแล้ว เพราะตอนนั้นผมคิดว่าผมโง่มาก พ่อแม่เลี้ยงเรามา ท่านรักเรา เราทำไปเพื่ออะไร ชีวิตเราเกิดมามันต้องสู้ให้ถึงที่สุด ถ้ามันจะตายให้มันตายไปเองตามอายุไขของเวลา เมื่อไหร่ก็เมื่อนั้น เราสร้างความดีได้ ทำกุศลได้ ทำไมไม่ทำเพื่อเพื่อนมนุษย์ เราเกิดเป็นคนไทยเมืองพุทธ ทำไมไม่ทำเพื่อคนไทย คนที่ไม่มีที่อยู่นอนข้างถนนเขายังไม่คิดฆ่าตัวตายเลย

– ผมว่ามีอยู่ตัวหนึ่งที่น่าจะแก้ปัญหาตรงนี้ได้คือ เรื่องการสร้างคุณค่าใหม่ให้กับตัวเรา ยกตัวอย่างเช่น วันนี้ผมไม่ไหวแล้ว ผมตั้งใจมาเรียนแต่ถูกไล่ออก ถ้าผมถูกไล่ออกมันก็ไม่มีค่าแล้ว ผมอยากฆ่าตัวตาย แต่ผมสามารถสร้างคุณค่าใหม่ได้ เช่น ใช้ความรู้เดิมที่ผมมี ไปสอนเด็กด้อยโอกาส เราจะพบกับเด็กที่ไม่เคยเจอครูดีๆที่ตั้งใจเป็นสิบๆคน แล้วเขาจะเรียกคุณว่าครูหรือว่าพี่หรืออะไรก็แล้วแต่ แล้วเขาจะมากอดคุณ มารักคุณมาให้ความสำคัญ แล้วคุณจะกลับมามีคุณค่าอีกทีหนึ่งนั่นคือ คุณค่าใหม่ นี่คือลักษณะอย่างนั้น และผมคิดว่าแต่ละคนก็น่าจะมีวิธีคิดในการแสวงหาคุณค่าใหม่ให้ตัวเองด้วยครับ

พิธีกร เป็นประสบการณ์ตรงทั้งจากคนที่เคยมีประสบการณ์ในการทำร้ายตัวเองมากก่อน เราอยากบอกมุมมองที่เป็นทางบวกว่ารู้สึกอย่างไร และมีอะไรที่จะเตือนได้บ้างครับ เราจะมาคุยกันว่าสัญญาณเตือนคืออะไร และสัญญาณเตือนนั้นท่านที่อยู่ข้างๆกับคนที่เป็นทุกข์อยู่นี้จะช่วยเขาได้อย่างไรครับ

ศ.นพ.อุดมศิลป์ จากสถิติเราพบว่าคนที่จะฆ่าตัวตายมักจะเกริ่นหรือแสดงลางบอกเหตุ เพื่อให้คนใกล้ชิดได้รู้ได้ทราบ เพียงแต่คนใกล้ชิดไม่ได้สังเกต หรือไม่ค่อยได้ใส่ใจ ไม่ว่าจะเป็นการบอกลอยๆ อย่างกรณีของหนุ่มสาวที่โดดสะพานพระราม7 เช้านั้นเขาบอกคนข้างเคียงด้วยซ้ำว่าจะไปทำสังฆทานอย่างนี้เป็นต้น บางคนเอาข้าวของมาแบ่งมรดก จัดให้คนนู้นคนนี้ จัดสรรมรดกเรียบร้อย หรือผู้ใหญ่บางคนเรียกทนายมาทำมรดก หรือพูดเกริ่นว่าชีวิตไม่น่าอยู่ ไม่รู้อยู่ไปทำไม ชีวิตไม่มีค่าแล้ว อะไรทำนองนี้ ถ้าเราสนใจสักนิดก็จะสามารถช่วยได้เยอะ เพราะว่าคนที่มีความทุกข์ขนาดที่อยากจะฆ่าตัวตายนั้น ส่วนมากจะรู้สึกว้าเหว่ อ้างว้าง และมักจะคิดว่าตัวเองไม่มีคุณค่าอะไรเหลืออยู่ ที่สำคัญกว่านั้นคือ รู้สึกว่าตัวเองแปลกแยกกว่าคนอื่น อันนี้เรารู้จากสถิติครับ ก่อนที่สงครามโลกครั้งที่สองจะเกิด ทั้งญี่ปุ่นและอังกฤษก็รู้ว่าสงครามโลกจะเกิด สถิติค่าตัวตายในญี่ปุ่นก่อนสงครามโลกครั้งที่สองจะเกิดตกประมาณสิบกว่าคนต่อแสนต่อปี เพราะฉะนั้นทุกคนคาดหวัง ทั้งฝ่ายญี่ปุ่นซึ่งเป็นฝ่ายจะเริ่มต้นสงคราม กับฝ่ายอังกฤษซึ่งจะต้องรองรับกับฝ่ายนาซีก็รู้แล้วว่า หลังสงครามเกิด สงสัยคนจะมีความทุกข์แยะ คนจะฆ่าตัวตายแยะ เพราะฉะนั้นกรมสุขภาพจิตของเขาก็พยามหาทางป้องกัน แต่แปลกตรงที่ว่าในช่วงเวลาที่เกิดสงครามนั้น สถิติฆ่าตัวตายทั้งญี่ปุ่นและอังกฤษลดฮวบลงมา แต่พอสงครามสงบทุกคนดีอกดีใจ แต่ตรงกันข้ามสถิติการฆ่าตัวตายในญี่ปุ่นและอังกฤษสูงขึ้นทันที นักวิชาการก็ไปวิจัยและวิเคราะห์พบว่า

พิธีกร เกิดจากอะไรครับ

ศ.นพ.อุดมศิลป์ ตอนสงครามเกิดนั้น ทุกคนอยู่ในสังคมร่วมทุกข์เดียวกันหมด มีความทุกข์เหมือนกัน สามีบ้านนี้ไปตายในสงคราม ลูกชายคนโตบ้านนี้ไปขาขาดในสงคราม ทุกคนไม่ว่ายากดีมีจน ปริญญากี่ใบ ศักดิ์ศรีฐานะแค่ไหน ระหว่างสงครามต้องยืนเข้าแถวปันอาหาร ปันขนมปัง ปันน้ำเหมือนกันหมด มีความทุกข์ร่วมกัน เพราะฉะนั้นยังรู้สึกว่าพอจะอยู่ไหว รับไหว พอสงครามสงบแล้วตัวใครตัวมัน บ้านนั้นก่อนสงครามอาจจะเป็นสลัมขี่สามล้อ แต่หลังสงครามค้าขายถูกช่อง สร้างคฤหาสน์ ซื้อรถเก๋ง บ้านเจ้านายเดิมที่อยู่ข้างกันนั้นเมื่อก่อนเหมือนกับวัง ตอนนี้สามีก็ตาย ลูกก็แตกแยก ยากจนลง จึงมีข้อเปรียบเทียบ รู้สึกว่าตัวเองแปลกแยกโชคร้ายกว่าคนอื่น ความรู้สึกนี้รุนแรงที่สุด เราจะเข้าใจไปว่าเป็นเรื่องของเศรษฐกิจ บางทีหนังสือพิมพ์ก็ลงว่า ฆ่าตัวตายเพราะผลการเรียนตก อกหัก ผมอยากจะขอร้องตรงนี้ว่า อย่าเพิ่งวินิจฉัยโรคเร็วเกินไป ขนาดหมอกว่าจะวินิจฉัยโรคได้ ยังต้องสัมภาษณ์ผู้ป่วยเป็นชั่วโมงๆ ยังพลาดได้ เป็นการให้ข้อวินิจฉัยด้วยเหตุผลง่ายๆ เพียงข้อเดียวว่า ฆ่าตัวตายเพราะอกหัก สอบไล่ตกหรือคะแนนตกนั้น ผมว่าทำให้สังคมเข้าใจผิดมาก การฆ่าตัวตายไม่ใช่สาเหตุใดสาเหตุหนึ่งที่ง่ายขนาดนั้นครับ จะต้องมีหลายๆ สาเหตุรวมกันครับ

พิธีกร เบื้องหลังเรื่องใหญ่กว่าที่ต้องพูด คำอะไรทั้งหลายที่ออกมา อกหักโดดตึก ผลการเรียนตกโดดตึก

ศ.นพ.อุดมศิลป์ อ่อนแอ ไม่ช่วยตัวเอง

พิธีกร ภาพออกมาเลยกลายเป็นอย่างนั้น อย่างนี้ทำอย่างไรดีครับ มองดูแล้วภาระหนักของกรมสุขภาพจิตมีเยอะเหมือนกันครับ ตัวเลขตรงนี้เราจะลดลงมาได้หรือไม่ครับ

นพ.อภิชัย น่าจะลดได้ครับ เพราะว่าเราจะต้องจัดการกับสาเหตุสำคัญของการฆ่าตัวตายครับ ถึงจะมีหลายสาเหตุก็ตามก็คือ เรื่องความเข้าใจที่ถูกต้องของประชาชนในเรื่องของโรคซึมเศร้า ว่าเป็นโรคเช่นเดียวกับโรคเบาหวานและความดัน ซึ่งมีการเปลี่ยนแปลงของสารเคมีในสมอง และระบบไฟฟ้าในสมอง ซึ่งถ้าวินิจฉัยถูกต้องและยอมรับการรักษา คนไข้ก็จะหายได้อย่างรวดเร็ว จิตแพทย์หลายคนชอบเจอคนไข้ที่ป่วยเป็นโรคซึมเศร้า เพราะผลการรักษาดีมาก จนเป็นที่น่าอัศจรรย์ และผู้รักษาและญาติพี่น้องก็จะมีความสุขและมีความภาคภูมิใจที่ช่วยเขาได้ครับ

พิธีกร อันดับแรกน่าจะเอาสื่อมวลชนมาให้ความรู้ตรงนี้ก่อนดีไหมครับ ให้เขารู้จะได้ไม่ต้องไปพาดหัวอย่างนั้น หรืออย่างน้อยก็มีความรู้ใส่เข้าไปสักหน่อยหนึ่งจะช่วยได้หรือไม่ครับ

ศ.นพ.อุดมศิลป์ คงจะต้องช่วยตรงนี้ด้วย นอกจากอย่าด่วนวินิจฉัยเร็วเกินไปด้วยประโยคสองประโยคว่า เพราะเหตุนู้น เหตุนี้ แล้วก็จบ ผมว่าหนังสือพิมพ์หรือสื่อมวลชนไม่เคยตามไปดูเลยครับว่า หลังฆ่าตัวตายแล้วที่บ้านเขาประสบเคราะห์กรรม มีความทุกข์สาหัสสากันขนาดไหน รวมทั้งคนที่พยามฆ่าตัวตายแล้วอาจจะไม่ตายเป็นอัมพาต อัมพฤต พิกล พิการ ชีวิตหลังฆ่าตัวตายแล้วไม่ตายจะมีความทุกข์เพิ่มเติมมากขึ้นขนาดไหน เพราะถ้ากรุณาตามไปดูสักนิดหนึ่ง แล้วเสนอข่าวด้วยความเป็นธรรมจะช่วยได้เยอะ แทนที่จะลงข่าวเสมือนการฆ่าตัวตายได้ขึ้นหน้าหนึ่ง เป็นความโก้เก๋ เป็นความเท่ห์ บางทีลงข่าวสาวนักศึกษาใจถึงฆ่าตัวตายมันก็แย่ครับ

พิธีกร ใช้คำอย่างนี้ก็จะเป็นการส่งเสริมกันอีก

ศ.นพ.อุดมศิลป์ ทั้งหมดนี้เพียงแต่พยามเรียนให้ทราบเท่านั้นเองว่า เรายังต้องเรียนรู้เรื่องฆ่าตัวตายอีกมาก เพื่อจะช่วยคนที่มีความก้าวร้าวอย่างนี้ ท่านรองอธิบดีก็บอกแล้วว่า สาเหตุฆ่าตัวตายสำคัญที่สุดอันดับหนึ่งก็คือ เรื่องโรคที่ป่วยทางอารมณ์คือ โรคซึมเศร้านั่นเอง หลายคนจะนึกว่ากรุงเทพฆ่าตัวตายสูงสุด จริงๆแล้วไม่ใช่เลยครับ จังหวัดที่ฆ่าตัวตายสูงสุดในประเทศไทยคือ เชียงใหม่ ยี่สิบเจ็ดจุดแปดคนต่อแสนต่อปี มากกว่าเกณฑ์เฉลี่ยการฆ่าตัวตายของโลกคือ สิบหกคนต่อแสนต่อปี ลำดับสองคือลำพูน ลำดับสามคือ เชียงราย อันดับสี่คือ ระยอง อันดับห้าคือ จันทร์บุรี จะเห็นชัดเจนว่าสามอันดับแรกอยู่ที่ภาคเหนือ สี่และห้าอยู่ที่ภาคตะวันออก แล้วลองพิจารณาดูครับว่า ห้าจังหวัดนี้มีอะไรเหมือนกัน

พิธีกร ท่องเที่ยว

ศ.นพ.อุดมศิลป์ โรคเอดส์ครับ เพราะฉะนั้นกรุงเทพไม่ได้ฆ่าตัวตายสูงสุดอย่างที่คนทั่วไปเข้าใจครับ เชียงใหม่ ลำพูน เชียงราย ทั้งๆที่เราไปเที่ยวเชียงใหม่ เรารู้สึกว่าบ้านเมืองงดงาม มีวัฒนธรรมที่ดีงาม ผู้คนยิ้มแย้มแจ่มใส แต่หารู้ไม่ว่าคนเชียงใหม่หรือคนลำพูนมีความเครียดสูงครับ ที่เชียงใหม่เฉลี่ยฆ่าตัวตายวันละคนครึ่ง เชื่อมโยงเรื่องฆ่าตัวตายกับโรคเอดส์ เพราะคนที่เป็นโรคเอดส์นั้นหมดหวัง สิ้นหวัง คิดว่าชีวิตนี้ไม่มีค่าอีกแล้ว อับอายขายหน้า แล้วซึมเศร้าต่อ เหมือนอย่างคุณผู้ช่วยผู้อำนวยการเขตเป็นโรคหัวใจ ขณะเดียวกันเป็นโรคซึมเศร้าด้วย เห็นว่าการมีชีวิตอยู่นั้นทรมาน นอกจากตัวเองจะตายจากไปยังไม่พอยังเอาลูกเอาเมียไปด้วย เป็นเรื่องที่เศร้าสลดหดหู่มากครับ

ทางบ้าน ทำไมเวลาผู้ที่ฆ่าตัวตายแล้ว ไม่มีขบวนการในการดูแลผู้ที่เกี่ยวข้องที่ยังมีชีวิตอยู่ เช่น สมาชิกในครอบครัว เพื่อน หรือผู้ประสบเหตุการณ์ เพื่อให้คนเหล่านี้ไม่มีตราบาปติดอยู่ในใจดั่งที่วิทยากรกล่าว

พิธีกร เราจะมีขบวนการอะไรบ้างหรือไม่ครับ

นพ.อภิชัย ขบวนการคือ ปัญหานี้เป็นปัญหาในครอบครัวที่เกิดขึ้น สิ่งที่ทางราชการพยายามจะสื่อให้กับประชาชนได้ทราบว่า ราชการมีบริการอะไรบ้าง ส่วนญาติพี่น้องก็มีหน้าที่ที่จะต้องทำครับ เพราะฉะนั้นจะไม่ใช่หน้าที่ของใครคนใดคนหนึ่งครับ ต้องช่วยกันคนละครึ่งครับ

อินเทอร์เน็ท ปัจจุบัน มีการกวาดล้างยาเสพติดมาก ทำให้ผู้ที่ติดยาเสพติดไม่สามารถหายามาเสพได้ เดิมที่เคยทราบกันว่า ยาบ้าสามารถหักดิบได้ แต่ในระยะนี้พบว่าผู้ที่พยายามฆ่าตัวตายมีประวัติการใช้ยาเสพติด ประเภทยาบ้า อาจจะไม่เป็นนัยสำคัญ แต่พบว่ามีมากขึ้น และเกือบ 80 % ของข้อมูลผู้ที่เสพยาเสพติดแล้วหยุดยาจะมีอาการซึมเศร้า ท้อแท้ หมดหวัง มีข้อมูลที่จะยืนยันเรื่องนี้บ้างมั้ยค่ะ และอยากให้มีการประชาสัมพันธ์ในเรื่องนี้ให้มากขึ้น เพราะผู้ติดยาเสพติดที่อยู่ในระยะหยุดยาระยะเริ่มต้นตามสถานการณ์ดังกล่าวข้างต้น อยู่นอกระบบการบริการสาธารณสุขค่อนข้างมาก ขอให้มีการให้ข้อมูลในเรื่องนี้แก่ผู้ใกล้ชิดกลุ่มเสี่ยงกลุ่มนี้ด้วยค่ะ

นพ.อภิชัย จริงครับ ผู้ที่ติดยาเสพติดหรือยาบ้าจำนวนหนึ่งอาจจะไม่ถึง 80% หลังจากที่ไม่ได้เสพยาแล้วอาจจะมีอาการซึมเศร้าได้ แต่การซึมเศร้าของผู้ที่เสพยาจะแตกต่างจากโรคซึมเศร้า เป็นอาการหนึ่งของหลายๆอาการของการขาดยาเท่านั้นเองครับ ตอนนี้มีการจับกันเยอะ ฆ่าตัดตอนกันก็เยอะ วิสามัญก็เยอะ ยี่สิบกว่าวันมานี้หมดไปแล้วหกร้อยกว่าคนครับ

พิธีกร ตอนนี้ยาบ้าเม็ดละสามร้อยบาทแล้วครับ

นพ.อภิชัย ตอนนี้เรามี พรบ ออกใหม่ เรายืนยันอีกครั้งว่า เราไม่พูดถึงคนค้าหรือคนผลิตอันนี้เลวร้ายและเป็นอาชญากรแน่ๆ แต่เราพูดถึงผู้เสพหรือผู้ติด เวลานี้สังคมยังมองว่าผู้เสพหรือผู้ติดนั้นเป็นคนเลวทรามต่ำช้า เป็นคนอ่อนแอ เป็นคนใช้ไม่ได้ ความจริงแล้วเราต้องเมตตาเขาครับ เพระคนเหล่านี้ไม่ต่างจากคนไข้คนอื่นเลยครับ
เราอยากให้ท่านกรุณาดูว่า คนติดยาหรือคนเสพยานั้นจริงๆคือ ผู้ป่วยคนหนึ่งที่ต้องการความเอื้ออาทรจากเรา
และ พรบ ฉบับใหม่ก็ส่งเสริมและสนับสนุนให้เข้ารับการรักษา รัฐพยามจัดบริการให้ทุกอย่างในการรักษาทั่วประเทศไทย อยากให้เข้ามารับการรักษา พ่อแม่ผู้ปกครองที่บ้านทุกคนควรให้การสนับสนุนด้วย เพราะรักษาได้จริงๆ ครับ

พิธีกร ยืนยันได้ใช่ไหมครับ ในฐานะที่เป็นผู้ให้บริการตรงนี้ด้วย

นพ.อภิชัย ใช่ครับ มาได้ครับ

อินเทอร์เน็ท บ่อยครั้ง ที่รู้สึกอยากตาย อยากหลับไปเลย ไม่ได้มีความคิดว่าตัวเองไร้ค่า แต่คิดว่า เหนื่อยกับการมีชีวิตอยู่ เหนื่อยกับการต่อสู้ บางครั้งกับความคิดของตัวเอง ไม่สามารถทำให้ตัวเองนิ่งได้ อย่างนี้ มีปัจจัยเสี่ยงหรือไม่ หรือผิดปรกติ ทางจิต?

นพ.อภิชัย อาการที่จะบอกว่าผิดปกติจะต้องเป็นคงอยู่ต่อเนื่องกันสองอาทิตย์ขึ้นไป คือนานพอสมควร
คนบางคนอาจจะมีอารมณ์หรือความคิดเช่นนี้ได้คือ มาวูบวาบเป็นครั้งคราว ถ้าอย่างนี้ก็ไม่ใช่ปัญหาครับ แต่ถ้าเป็นต่อเนื่องสองอาทิตย์ขึ้นไปก็เป็นที่น่าสงสัยครับ ที่ว่าทำไมเป็นเช่นนั้นและต้องพิจารณาเรื่องอื่นด้วยครับ ถ้าเป็นหลายๆวันไม่ค่อยดีครับ

นพ.อุดมศิลป์ 5-10% ของประชากรผู้ใหญ่ทั่วโลก
เคยมีความคิดจะฆ่าตัวตายอย่างน้อยครั้งหนึ่งในชีวิต เพราะฉะนั้นท่านเจ้าของคำถามนี้ไม่ได้ต่างกับคนอื่นครับ

พิธีกร อาจจะไม่ได้เป็นโรคก็ได้

ศ.นพ.อุดมศิลป์ ไม่ได้เป็นโรคครับ เพียงแต่แว็บเข้ามาเท่านั้นครับ

พิธีกร แล้วจัดการอย่างไรดีครับ

นพ.อภิชัย 1.อย่าอยู่คนเดียวครับ ออกไปออกกำลังกายบ้าง ไปสังสรรค์พบปะกับผู้คนอื่นบ้าง แลกเปลี่ยนความคิดกับคนอื่นบ้าง ระบายให้กับคนที่เราไว้ใจฟังบ้างครับ

พิธีกร ยังไม่ต้องถึงกับใช้ยา

นพ.อภิชัย ยังไม่จำเป็นครับ

อินเทอร์เน็ท บางครั้งรู้สึกท้อแท้ หมดหวัง อยากตาย แต่ก็กลัวถ้าจะให้ตายจริงๆ อย่างนี้ถือว่าผิดปกติหรือเปล่าคะ

ศ.นพ.อุดมศิลป์ คนฆ่าตัวตายทุกคนที่เราช่วยขึ้นมาได้พูดเหมือนกันหมดคือ ไม่ใช่อยากตายแต่ไม่อยากอยู่ เพราะฉะนั้นทุกคนที่ฆ่าตัวตายนั้น ไม่ได้เพราะอยากตายมากมาย แต่เพราะการอยู่ต่อนั้นเป็นความทุกข์ทรมาน เพราะฉะนั้นเป็นความรู้สึกก้ำกึ่งระหว่างอยากอยู่กับอยากตาย ไม่ได้อยากตายจริงๆแต่อยู่มันทรมานกว่า เพราะฉะนั้นอย่าไปประณามเขาเลยครับ ว่าเขาอยากตายเพราะอยากดัง หรือเรียกร้องความสนใจบ้าง จริงๆแล้วคนที่จะคิดขนาดตัดสินใจจะฆ่าตัวตาย
ซึ่งฝืนธรรมชาติสัญชาติญาณของมนุษย์นั้น เขาต้องมีความทุกข์สาหัสสากันแน่ๆครับ

อินเทอร์เน็ท เห็นข่าวฆ่าตัวตาย รู้สึกไม่เข้าใจพวกเขาเลยทำไมถึงต้องกระทำเช่นนั้นด้วย การตายเป็นการแก้ปัญหาให้หรือ ถ้าเป็นเช่นนั้นทุกคนที่มีปัญหาคงต้องฆ่าตัวตายให้หมดเลยมั้ง ทั้งๆที่มีแนวทางแก้ไขแต่ทำไมต้องทำเช่นนี้ด้วย เห็นด้วยหรือเปล่าครับ

พิธีกร นี่เป็นการทิ้งข้อคำถามไว้ คำตอบอยู่ในรายการของเราทั้งหมดครับ วันนี้เราได้ความรู้จากผู้ที่ทำงานด้านนี้โดยตรงครับ ท่านผู้ชมคงได้ความรู้และข้อมูลตรงนี้ ต้องขอกราบขอบพระคุณวิทยากรรับเชิญทั้งสองท่านของเราในวันนี้ครับ กราบขอบพระคุณครับ

ที่มา thaimental.com