พระเจ้าวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าจักรพันธ์เพ็ญศิริ
โดย นิติกร กรัยวิเชียร
ที่มา สกุลไทย ฉบับที่ 2473 ปีที่ 48 ประจำวันอังคารที่ 12 มีนาคม 25
ผมเคยเกริ่นนำไว้เมื่อเริ่มคอลัมน์ “คนในภาพถ่าย” ชุดสู่โลกกว้างนี้แล้วว่ามีภาพบุคคลจำนวนมากที่ผมเคยถ่ายไว้ตั้งแต่เมื่อกว่า ๑๐ ปีก่อน เป็นต้นมาแต่ยังไม่เคยนำออกเผยแพร่ ซึ่งจะได้นำมาให้ชมกันในโอกาสที่เหมาะสมต่อไป และเมื่อเร็วๆ นี้ ผมเพิ่งพบฟิล์มที่ผมถ่ายรูป พระเจ้าวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าจักรพันธ์เพ็ญศิริ ที่ผมถ่ายไว้ตั้งแต่ปี พ.ศ.๒๕๓๔ จึงได้นำมาให้ชมกันในฉบับนี้ครับ
พระเจ้าวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าจักรพันธ์เพ็ญศิริ ทรงมีพระนามเดิมว่า หม่อมเจ้าจักรพันธ์เพ็ญศิริ จักรพันธุ์ ซึ่งผู้คนมักจะเอ่ยขานพระนามท่านว่า “ท่านจักร” โดยทั่วไป ท่านจักรประสูติที่กรุงเทพมหานครเมื่อวันที่ ๒๗ กรกฎาคม พ.ศ.๒๔๕๒ ทรงเป็นโอรสใน พระเจ้าวรวงศ์เธอ กรมหมื่นอนุวัตนจาตุรนต์ กับ หม่อมจำรัส จักรพันธุ์ ณ อยุธยา ทรงสำเร็จการศึกษาชั้นมัธยมปีที่ ๓ จากโรงเรียนเทพศิรินทร์ เมื่อปี ๒๔๖๕ จากนั้นก็ได้ทรงเข้าศึกษาต่อที่โรงเรียนนายร้อยทหารรุ่นเดียวกับ จอมพลสฤษดิ์ ธนรัชต์ อยู่ระยะหนึ่ง แต่พระนิสัยไม่ต้องกับการทหารจึงมิได้ทรงศึกษาจนจบ จากนั้น พระบาทสมเด็จพระปกเกล้าเจ้าอยู่หัว ก็ได้ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯ พระราชทานทุนส่วนพระองค์ให้ไปศึกษาต่อที่ประเทศสหรัฐอเมริกา และประเทศฟิลิปปินส์ตามลำดับ จนทรงสำเร็จการศึกษาทางด้านการเกษตรเมื่อปี พ.ศ.๒๔๗๙
เมื่อเสด็จกลับประเทศไทยแล้ว ท่านจักรก็ได้ทรงเข้ารับราชการในกระทรวงเกษตรโดยเริ่มต้นด้วยตำแหน่งนักเกษตรกรโทและทรงเจริญก้าวหน้าในราชการโดยลำดับ ครั้นถึงปี พ.ศ.๒๔๙๔ ทรงได้รับการโอนย้ายไปรับตำแหน่งรองอธิการบดีมหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ ก่อนที่จะเสด็จกลับมาดำรงตำแหน่งอธิบดีกรมการข้าวเมื่อปี พ.ศ.๒๔๙๗ และอธิบดีกรมกสิกรรม เมื่อปี พ.ศ.๒๕๐๔ ตามลำดับ จากนั้นเมื่อปี พ.ศ.๒๕๑๑ ทรงได้รับการแต่งตั้งให้เป็นคณบดี (กิตติมศักดิ์) คณะเกษตร และในปีต่อมาก็ทรงได้รับการแต่งตั้งให้เป็นอธิการบดีมหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์
ภายหลังเหตุการณ์วันมหาวิปโยค ๑๔ ตุลาคม พ.ศ.๒๕๑๑ ทรงได้รับพระมหากรุณาธิคุณโปรดเกล้าโปรดกระหม่อมแต่งตั้งให้เป็นรัฐมนตรีว่าการกระทรวงเกษตรและสหกรณ์ในรัฐบาลของ ศาสตราจารย์สัญญา ธรรมศักดิ์ จนครบวาระในปี พ.ศ.๒๕๑๘ ก็มีพระบรมราชโองการแต่งตั้งให้ท่านดำรงตำแหน่งองคมนตรี ซึ่งท่านได้รับราชการสนองเบื้องพระยุคลบาทในตำแหน่งนี้ตราบวาระสุดท้ายแห่งพระชนมชีพ
เป็นที่ทราบกันดีโดยทั่วไปว่านอกจากท่านจักรจะทรงเป็นนักบริหารทางการเกษตรที่ประสบความสำเร็จสูงยิ่งแล้ว ท่านจักรยังทรงมีความสามารถพิเศษทางด้านการประพันธ์คำร้องและทำนองเพลงเป็นอย่างยิ่งอีกด้วย ผลงานที่สำคัญที่สุดทางด้านการดนตรีก็คือการที่ทรงได้ถวายงานด้านการประพันธ์เนื้อร้องประกอบทำนองเพลงพระราชนิพนธ์ใน พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว ตั้งแต่ยังทรงดำรงพระยศเป็น สมเด็จพระอนุชาธิราช โดยเพลงแรกที่ทรงพระราชนิพนธ์ คือ เพลง “แสงเทียน” ซึ่งท่านจักรก็ได้เริ่มประพันธ์คำร้องถวายเป็นท่านแรกตั้งแต่ครั้งนั้น และยังทรงได้ประพันธ์คำร้องถวายอีกรวมทั้งสิ้น ๒๘ เพลง อาทิ ยามเย็น สายฝน เทวาพาคู่ฝัน แก้วตาขวัญใจ ลมหนาว แสงเดือน พรปีใหม่ ฯลฯ นอกจากนั้นท่านยังได้ทรงประพันธ์เพลงทั้งคำร้องและทำนองไว้อีกเกือบ ๑๐๐ เพลง ซึ่งล้วนเป็นเพลงที่ได้รับความนิยมอย่างกว้างขวาง อาทิ ชะตาฟ้า เกาะสวรรค์ กล่อม สาวงาม จากรัก รำวง ชาวทะเล รำวงเกษตร มาร์ชเกษตรศาสตร์ จุฬาบันเทิง จุฬาแซมบ้า ฯลฯ และเมื่อครั้งดำรงตำแหน่งรองอธิการบดีมหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ ท่านจักรก็ได้ทรงเป็นผู้ริเริ่มก่อตั้งวงดนตรี KU Band ซึ่งนับเป็นวงดนตรีประจำมหาวิทยาลัยวงแรกของประเทศไทยด้วย
แม้จะทรงได้รับวามไว้วางพระราชหฤทัยจาก พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว ให้ดำรงตำแหน่งสำคัญๆ ในบ้านเมืองมาโดยตลอด แต่โดยพระบุคลิกส่วนพระองค์แล้ว ท่านจักรทรงเป็นเจ้านายที่ถ่อมพระองค์ และทรงดำรงพระชนม์อย่างสมถะอย่างที่ภาษาชาวบ้านเรียกกันว่า “ติดดิน” เป็นอย่างยิ่ง ทั้งยังเปี่ยมด้วยความเมตตา จนทรงเป็นที่เคารพยกย่องของทุกคนที่ได้มีโอกาสได้รู้จักหรือร่วมงานกับท่านอย่างถ้วนหน้า
ท่านจักรประชวรด้วยโรคเกี่ยวกับทางเดินหายใจ และถุงลมโป่งพองมาเป็นเวลานานจนสิ้นพระชนม์เมื่อวันที่ ๑๓ ตุลาคม พ.ศ.๒๕๓๖ ศิริพระชนมายุได้ ๘๔ พรรษา ในครั้งนั้น พระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว ทรงพระอนุสรณ์ถึงความจงรักภักดี ตลอดจนความชอบและความดีที่ท่านจักรได้ทรงบำเพ็ญมาตลอดพระชนมชีพ จึงได้มีพระบรมราชโองการดำรัสสั่งให้สถาปนา หม่อมเจ้าจักรพันธุ์เพ็ญศิริ จักรพันธุ์ เป็น พระเจ้าวรวงศ์เธอ พระองค์เจ้าจักรพันธ์เพ็ญศิริ เมื่อวันที่ ๒๙ มีนาคม พ.ศ.๒๕๓๗ ถึงแม้ว่าท่านจักรจะได้จากโลกนี้ไปเกือบ ๑๐ ปีแล้ว แต่ผลงานและคุณงามความดีของท่านยังคงจารึกอยู่บนผืนแผ่นดินไทยอย่างไม่มีวันจืดจาง
ขอขอบพระคุณ บริษัทโกดัก (ประเทศไทย) จำกัด สนับสนุนผลิตภัณฑ์ถ่ายภาพ